Stel je niet aan!

“Stel je niet aan!” Het is één van de meest vreselijke uitdrukkingen die ik in mijn leven al te vaak heb gehoord. Begrijp me niet verkeerd, ik heb het ook wel eens gedacht en waarschijnlijk zelfs ook wel eens gezegd. (Ik ben immers niet perfect, dat hadden we gelukkig al vastgesteld.) En er zijn ook heus momenten waarop mensen zich daadwerkelijk aanstellen. Denk bijvoorbeeld aan voetballers die zich dramatisch op de grond laten vallen en op die manier proberen een sanctie tegen het andere team of het recht op een vrije schop uit te lokken. Maar in veel alledaagse situaties getuigt deze kritische uitspraak over aanstellen vooral van een gebrek aan empathie, tact en inlevingsvermogen.

Krijg jij het ook wel eens naar je hoofd geslingerd of ben je juist iemand die het vaak zegt? Dan biedt deze blog nuttige inzichten omtrent de verschillen tussen mensen en hun incasseringsvermogen, de werking van triggers én hoe het ook anders kan.

Een perfecte wereld

In een perfecte wereld zouden alle mensen vrolijk, vriendelijk en tevreden zijn. Ze zijn allemaal veilig gehecht tijdens hun opvoeding, hebben allemaal een vader en een moeder waarvan er minstens één altijd thuis is en ook allebei even vaak. Ze kunnen naar school en hebben daar allemaal vriendjes en vriendinnetjes en fijne leerkrachten. Na school hebben ze allemaal de mogelijkheid zich te ontplooien op het gebied van muzikaliteit, creativiteit, beweging, enzovoort. Iedereen heeft één vonk te geven en liefde is altijd wederzijds en voor eeuwig, vol passie, gezelligheid, respect, begrip en vrijheid. Respect staat sowieso centraal in de samenleving; respect voor elkaar, maar ook voor de wetten en verkeersregels. Mensen sterven op een leeftijd van 85 jaar, voordat een ziekte zich kan aandoen en er wordt altijd op een memorabele wijze afscheid genomen.

Je incasseringsvermogen

Hoe klinkt dat? Precies: totaal onrealistisch en ook een beetje eng. Iedereen maakt nare dingen mee in z’n leven. Hoe naar dat precies is en welke impact dat heeft op een persoon, kunnen we nooit meten en dus nooit weten! Wat we wel weten, is dat we kunnen leren van de vervelende dingen die ons in ons leven overkomen. Daarvoor is het wel van belang dat je er op een gezonde manier mee om kunt gaan. En dat je die kans ook krijgt! Gebeurt er in één decennium van je leven meer dan een ander in z’n hele leven voor z’n kiezen krijgt? Dan is jouw emmer veel eerder vol en zullen vervelende voorvallen op jou een grotere impact hebben dan op die ander.

Naast het feit dat een dergelijke opeenstapeling van gebeurtenissen in je leven gevolgen heeft voor jouw incasseringsvermogen, zijn er ook andere factoren die meespelen. Erfelijke factoren en opvoeding spelen mee in hoe je gevoeligheid zich ontwikkelt. De één is nu eenmaal gevoeliger dan de ander.

Bovendien is je incasseringsvermogen ook nog eens afhankelijk van het moment waarop je iets voor je kiezen krijgt. Je stemming, energielevel en actuele gebeurtenissen kunnen je reacties beïnvloeden.

Ten slotte kan het onderwerp ook een groot verschil maken in je vermogen om te incasseren. Je kunt extra gevoelig zijn voor bepaalde triggers die je bijvoorbeeld herinneren aan nare ervaringen uit het verleden of die je raken op het gebied van bepaalde extreme onzekerheden.

De impact van triggers

Op die triggers wil ik graag nog wat verder ingaan. Het kan namelijk nuttig zijn om jouw eigen triggers eens onder de loep te nemen, als je merkt dat je er veel last van hebt. Want het is niet onmogelijk om ze los te koppelen, hoe diep ze ook geworteld zijn in je psyche.

Er zijn verschillende soorten cognitieve vervormingen die tot een heftige reactie kunnen leiden die wellicht voor een ander niet in verhouding staat tot de situatie. Denk bijvoorbeeld eens aan de volgende zaken:

• Te strakke leefregels. Als iemand je wijst op iets wat je  had moeten doen en je voelt je daar al schuldig over, kun je veel te snel in de verdediging schieten.
• Overgeneraliseren. Ik heb als kind een keer gezien hoe iemand door een wesp werd gestoken en daar vervolgens een heel heftige lichamelijke reactie op had. Sindsdien ben ik erg bang voor wespen (en alles wat vliegt, kruipt en/of steekt…helaas).
• Doemdenken. Als je al continu bang bent om je baan te verliezen en er gebeurt iets dat ontslag tot gevolg kan hebben (reorganisatie, overname, noem maar op), staat je wereld meteen op z’n kop. Alle kritiek die je krijgt, hoe klein ook, zul je opblazen in je hoofd.

Behalve die voorbeelden van cognitieve vervormingen kunnen de simpelste woordjes al triggers vormen, bijvoorbeeld voor mensen met traumatische ervaringen.

— Herken jij zulke cognitieve vervormingen bij jezelf of zijn er bepaalde woorden waar je haren recht van overeind gaan staan? Wees je er van bewust, haal diep adem als je er mee te maken krijgt en probeer te relativeren. Lukt je dit niet zelf en heb je er erg veel last van? Schaam je dan niet om hier hulp bij in te schakelen! —

We zijn allemaal menselijk

Omdat je soms uit onmacht of vanuit een reflex reageert (vanwege één of meerdere van de vier factoren die je incasseringsvermogen beïnvloeden), kun je heftiger reageren dan de ander verwacht. Niemand van ons is immers elke seconde van zijn leven in staat om zich op een doordachte manier te uiten. (Zo behoort natuurlijk ook de uitroep “stel je niet aan!” tot een uitspraak die uit onmacht of verbazing ondoordacht geuit kan worden. Die nuance zie ik niet over het hoofd.)

De vraag of iemand zich aanstelt kan zich al snel aandienen, omdat a) degene die zich dat afvraagt zich waarschijnlijk van geen kwaad bewust was met zijn actie of opmerking die leidde tot het ongenoegen, en b) niet elke communicatiepartner even goed in staat is om te vertellen wat hij wel of niet prettig vindt en diegene misschien al helemaal niet altijd wil delen waaróm dat zo is. Maar als je daar niet met elkaar over praat en in plaats daarvan je gesprekspartner direct veroordeelt tot aansteller, zul je er sowieso nooit achter komen.

Stop met dat oordeel over aanstellen en communiceer!

In deze blog heb je kunnen lezen waarom je nooit kunt oordelen én waarom je de ander sowieso beter het voordeel van de twijfel kunt geven. Dat betekent vanzelfsprekend niet dat je geen mening zou mogen hebben over de reactie van de ander. We zijn allemaal maar mensen en vrijheid van meningsuiting is een groot goed. Zorg alleen dat je mening ergens op gebaseerd is en ga daarbij niet slechts uit van je eigen referentiekader. In het beste geval communiceer je met de ander over zijn reactie (en je eigen reactie!) en kom je samen tot de conclusie dat de intentie van beiden goed was. Probleem opgelost!

NB: Merk je dat je je bij een bepaald persoon vaak afvraagt of diegene zich aanstelt, omdat zijn reacties regelmatig niet in verhouding staan tot de situatie? Bedenk dan dat er misschien meer aan de hand is. Kinderen in de puberteit bijvoorbeeld, die ernstige psychische klachten ervaren en het gevoel hebben er alleen voor te staan, kunnen elke situatie aangrijpen om te proberen toch de aandacht te krijgen die ze zo verlangen. Het zou dan een soort schreeuw om hulp kunnen zijn. Wees hier altijd alert op en (ook hier geldt weer) wees niet bang om te communiceren!